“Xəzər dənizi dünyanın ən böyük qapalı su hövzəsi olmaqla yanaşı, həm də regionun iqlim tarazlığında, bioloji müxtəlifliyin qorunmasında və sosial-iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayır. Son onilliklərdə aparılan müşahidələr göstərir ki, dənizin səviyyəsi davamlı şəkildə enməkdədir”.
Bu fikirləri Yeniera.az-a açıqlamasında Ekoloq-Jurnalistlər Birliyinin sədri Cəmşid Bəxtiyar deyib.
O, Xəzər dənizinin qurumasının əsas səbəblərini açıqlayıb:
“Qurumağın başlıca səbəbləri bunlardır. İqlim dəyişikliyi nəticəsində bölgədə orta illik temperatur artır, bu isə buxarlanma prosesini gücləndirir, yağıntıların azalması isə su balansının bərpasına mane olur. Volqa çayı axınının azalması ayrıca amildir. Xəzərin əsas su təminatçısı olan Volqa çayının sularından kənd təsərrüfatı və sənaye məqsədləri üçün həddindən artıq istifadə olunur ki, bu da dənizə axan suyun miqdarını əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Digər mühüm səbəb sənaye təsirləri və antropogen amillərlə bağlıdır. Neft-qaz hasilatı, çaylar üzərində su anbarlarının tikilməsi və suvarmada səmərəsiz istifadələr dənizin təbii balansına mənfi təsir göstərir. Bundan əlavə, qlobal istiləşmənin təsirləri nəticəsində Xəzərin səviyyəsində tarixi enmələr müşahidə edilsə də, indiki proses sürətli, uzunmüddətli və sabit enmə tendensiyası ilə seçilir”.
Ekoloq Xəzərin suyunun azalmaması üçün atılmalı olan addımlardan da danışıb:
“Təklif olunan tədbirlər isə aşağıdakılardır. İlk növbədə regional əməkdaşlıq gücləndirilməlidir. Xəzəryanı ölkələr – Azərbaycan, Rusiya, Qazaxıstan, Türkmənistan və İran arasında su balansının qorunması üzrə hüquqi və institusional mexanizmlər yaradılmalıdır. Volqa çayının mühafizəsi xüsusi prioritet olmalı, çay boyunca suyun istifadəsinə limitlər qoyulmalı və kənd təsərrüfatında damcı suvarma kimi qənaət texnologiyalarının tətbiqi genişləndirilməlidir. Eyni zamanda ekoloji monitorinq gücləndirilməli, dənizin səviyyəsi, kimyəvi və bioloji göstəriciləri üzrə müntəzəm ölçmələr aparılmalı, nəticələr vahid regional bazada toplanmalıdır. Alternativ enerji və iqlim tədbirləri də bu məsələdə mühüm rol oynayır. İstixana qazı emissiyalarının azaldılması və bərpa olunan enerji mənbələrinin tətbiqi ilə qlobal istiləşmənin təsirləri minimuma endirilə bilər. Bununla yanaşı, maarifləndirmə və ictimai iştirak təmin edilməli, əhalinin ekoloji mədəniyyəti artırılmalı və ictimai təşkilatlar prosesə fəal cəlb olunmalıdır. Bu sonuncuları tək Xəzərlə bağlı problemlərin həlli deyil deyil, ümumiyyətlə, ekoloji tarazlığın qlobal miqyasda qorunması üçün ən təsirli üsul hesab edirəm”.
C. Bəxtiyar sonda qeyd edib ki, Xəzər dənizinin səviyyəsinin enməsi yalnız ekoloji haldan asılı deyil:
“Nəticə etibarilə, Xəzər dənizinin səviyyəsinin enməsi yalnız ekoloji deyil, həm də sosial-iqtisadi və geosiyasi problemlərə yol aça bilər. Problemin həlli regional səviyyədə koordinasiyalı fəaliyyət, elmi əsaslı qərarların qəbulu və uzunmüddətli davamlı idarəetmə tələb edir”.
Mikayıl Mirzəzadə
