Tam Ay tutulması zamanı Ayın tamamilə Yerin kölgəsinə keçməsi nəticəsində qırmızımtıl rəng alması maraqlı astronomik hadisədir. Bu səbəbdən həmin hadisəyə “qanlı Ay” deyilir. Bəs Ay niyə adi boz rəngini qırmızı, narıncı və ya hətta mis rənginə dəyişir? Bu, Yer atmosferinin Günəş işığını necə sındırması və süzməsi ilə əlaqədardır.
Ay tutulması nədir?
Ay tutulması Ay Yerin kölgəsindən keçəndə baş verir. Yerin kölgəsi iki hissəyə bölünür:
Penumbra (yarımkölgə): Ayın yalnız bir qədər parlaqlığını itirdiyi xarici, daha zəif kölgə.
Umbra (tam kölgə): Günəş işığının tamamilə bloklandığı tünd daxili kölgə.
Ay tutulmaları üç növdə müşahidə olunur:
Penumbral tutulma: Ay yalnız penumbradan keçərək bir qədər qaralır. Bu halda “qanlı Ay” effekti müşahidə olunmur.
Qismən tutulma: Ayın bir hissəsi kölgəyə daxil olur. Kölgədəki hissə qırmızımtıl rəng alır, lakin parlaq hissə bu effekti zəiflədir.
Tam tutulma: Ayın bütün səthi Yerin kölgəsinə batır və parlaq qırmızı rəngə bürünür. ABŞ Milli Hava Xidmətinin məlumatına görə, bu mərhələ 30 dəqiqədən 1 saat və ya daha uzun çəkə bilər.
Ay niyə qırmızı görünür?
Tam Ay tutulması zamanı Ay tamamilə qaranlıq olmur, əksinə qırmızımtıl rəng alır. Bu hadisə Rayleigh səpilməsi adlı optik fenomenlə əlaqədardır. Yer atmosferi Günəş işığını süzdükdə, mavi və bənövşəyi işıq güclü şəkildə səpilir, qırmızı və narıncı işıq isə daha asan şəkildə atmosferdən keçir.
Tutulma zamanı yalnız Yerin atmosferindən keçən işıq Ayı işıqlandırır. NASA-nın bildirdiyinə görə, bu sanki planetin bütün gün batımı və gün çıxımı Ayın üzərinə proyeksiya olunur. Nəticədə Ay narıncı, mis və ya dərin qırmızı rəngə bürünür.
Ayın rənginə təsir edən amillər
Qırmızı rəngin tonu bir neçə faktordan asılıdır:
Tutulmanın həndəsəsi: Ay kölgənin mərkəzinə yaxınlaşdıqca rəngi daha tünd olur. Kənarlarda isə rəng daha açıq görünür.
Atmosfer şəraiti: Atmosferdəki toz, duman, bulud və ya vulkanik külün miqdarı rəngə təsir edir. Məsələn, vulkan püskürməsi zamanı Ay daha tünd qırmızı və ya qəhvəyi görünə bilər.
Hava şəraiti və çirklənmə: Atmosferdəki hissəciklərin sıxlığı qırmızı rəngi gücləndirə və ya zəiflədə bilər.
Niyə Ay tamamilə qaralmır?
Günəş işığı Yerin atmosferi tərəfindən süzülməsəydi, Ay tutulma zamanı tamamilə qara görünərdi. Lakin atmosfer linza kimi davranaraq qırmızı işığı Aaya yönəldir. Bu səbəbdən “qanlı Ay” fenomeni yaranır və Ay gizli qalmaq əvəzinə təəccüblü dərəcədə parlaq və rəngarəng görünür.
Nəticə
Tam Ay tutulması bizə Günəş işığının, atmosferin və kainatın dinamikasının necə işlədiyini göstərən möhtəşəm bir astronomik hadisədir. Ayın qırmızıya bürünməsi həm elmi maraq, həm də vizual gözəllik baxımından izlənməsi dəyərli bir fenomendir. “Qanlı Ay” yalnız təbiətin gözəl mənzərəsi deyil, həm də kosmik proseslərin canlı sübutudur.
Gülnar Həmidova
Yeniera.az
